กิ่งไม้เงินทอง

                                   รำกิ่งไม้เงินทอง                                    

( ที่มาของภาพ : กองการสังคีต กรมศิลปากร )

 รูปแบบ และลักษณะการแสดง

           รำกิ่งไม้เงินทอง เป็นการแสดงเบิกโรงของละครใน   ที่มีรูปแบบ และลักษณะการแสดง ตลอดจนกระบวนท่ารำที่มีเอกภาพชุดหนึ่ง  นับได้ว่าเป็นพระอัจฉริยภาพของล้นเกล้าฯ รัชกาลที่ 4 ที่ทรงพระราชนิพนธ์บาทขับร้อง ประกอบกับรูปแบบ และลักษณะการแสดง และความสามารถของบรมครูทางด้านนาฏศิลป์ไทยที่ร่วมกันประดิษฐ์ รังสรรค์ กระบวนท่ารำขึ้น เพื่อสืบสาน และสืบทอดศิลปะที่แสดงเอกลักษณ์ ความเป็นอารยธรรมของไทย มาจนทุกวันนี้ 

            ลักษณะการแสดงเป็นศิลปะการรำคู่ ของผู้แสดงฝ่ายพระ ซึ่งมีกระบวนท่างดงาม มีอุปกรณ์ประกอบการแสดง ได้แก่ ดอกไม้เงิน และดอกไม้ทอง โดยมือขวาจะถือดอกไม้ทอง และมือซ้ายจะถือดอกไม้เงิน ผู้แสดงจะต้องมีฝีมือในการรำ ตลอดจนได้รับการฝึกจนเกิดความชำนาญ และความสอดคล้องประสานสัมพันธ์ซึ่งกันและกัน ด้วยเหตุนี้จึงมักใช้ผู้แสดงตัวนายโรงของละครในเป็นผู้รำเบิกโรงกิ่งไม้เงินทองมาอย่างต่อเนื่อง อาทิ

                             นางสุวรรณี ชลานุเคราะห์ 

                             นางศิริวัฒน์ ดิษยนันทน์ 

                             นางอิงอร ศรีสัตตบุษย์ 

                             นางพัชรา บัวทอง 

                             นางสาววันทนีย์ ม่วงบุญ 

                             นางสาวลัดดา ตั้งสุภาชัย

                             และนางกาญจนา ขาวรุ่งเรือง ฯ

การรำแบ่งเป็นขั้นตอนต่าง ๆ ได้ดังนี้

        

ดนตรี และเพลงที่ใช้ประกอบการแสดง

       ใช้วงปี่พาทย์ไม้นวม เพลงที่ใช้บรรเลงประกอบการแสดง เพลงโคมเวียน เพลงเชิดฉิ่ง และเพลงเชิดจีนตัวสาม

เครื่องแต่งกาย

       ผู้แสดงแต่งกายยืนเครื่องพระแขนยาว ชฎายอดชัย อุปกรณ์ประกอบการแสดง คือ ดอกไม้เงินดอกไม้ทอง 

บทร้องรำกิ่งไม้เงินทอง 

 

- ปี่พาทย์โคมเวียน – รัว-

-ร้องเพลงเชิดฉิ่ง -

                                            เมื่อนั้น                                     ไทท้าวเทพบุตรบุรุษสอง

                                       สองมือถือดอกไม้เงินทอง                            ป้องหน้าออกมาว่าจะรำ

                                        เบิกโรงละครในให้ประหลาด                         มีวิลาศน่าชมคมขำ 

                                        ท่าก็งามตามตามครูดูแม่นยำ                        เป็นแต่ทำอย่างใหม่มิใช่ฟ้อน

                                        หางนกยูงอย่างเก่าเขาเล่นมาก                      ไม่เห็นหลากจืดตามาแต่ก่อน 

                                        คงแต่ท่าไว้ให้งามตามละคร                          ที่แต่งตนก้อนไม่งอนตามโบราณ

                                        รำไปให้เห็นเป็นเกียรติยศ                             ปรากฏทุกตำแหน่งแหล่งสถาน

                                        ว่าพวกฟ้อนฝ่ายในใช้ราชการ                        สำหรับพระภูบาลสำราญรมย์

                                        ย่อมช่วงใช้ดอกไม้เงินทอง                            ไม่เหมือนของเขาอื่นมีดื่นถม                            

                                        ถึงผิดอย่างไปใครจะไม่ชม                             ก็ควรนิยมว่าเป็นมงคล เอย”                                                                                                             - ปี่พาทย์รับเพลงเชิดจีนตัวสาม –

วีดีทัศน์ประกอบการแสดง  

ที่มา : https://www.youtube.com/watch?v=vDMHeEI6DNk

                                รำฉุยฉายกิ่งไม้เงินทอง                                     

ความเป็นมา

           ฉุยฉายกิ่งไม้เงินทองเป็นการรำเบิกโรงของตัวนาง ที่จะแสดงต่อจากการรำเบิกโรงกิ่งไม้เงินทองของตัวพระ เพื่อแสดงความงามของท่ารำแบบละครในทั้งตัวพระและตัวนาง โดยดัดแปลงมาจากการรำเบิกโรงประเลงแต่โบราณที่ผู้แสดงถือหางนกยูงออกมาร่ายรำ

          ชุดฉุยฉายกิ่งไม้เงินทอง (ฉบับเต็ม) เป็นการแสดงประเภทเบิกโรง    ด้วยการรำก่อนการแสดงละครใน โดยผู้แสดงตัวนาง 2 คน ถือกิ่งไม้เงินทองออกมาร่ายรำตามบทร้องที่มีความหมายถึง   การเชิดชูพระเกียรติพระมหากษัตริย์และเพื่อความเป็นสวัสดิมงคลต่อการแสดง

           ความเป็นมาของการรำเบิกโรง ชุดฉุยฉายกิ่งไม้เงินทอง (ฉบับเต็ม) ตามหลักฐานมีมาตั้งแต่สมัยพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว โดยทรงพระราชนิพนธ์บทร้องที่มีความยาวถึง 7 บท มีพระราชประสงค์ให้นำกิ่งไม้เงินทองที่ประเทศราชถวายเป็นเครื่องราชบรรณาการมาใช้ประกอบการร่ายรำตามบทร้องที่ทรงพระราชนิพนธ์ แต่ปัจจุบันไม่ปรากฏท่ารำฉุยฉายกิ่งไม้เงินทอง (ฉบับเต็ม) คงพบเห็นแต่ท่ารำฉุยฉายกิ่งไม้เงินทอง (ฉบับตัด) ที่ตัดทอนบทให้สั้นลงเหลือ 3 บท

           ความสำคัญของการรำเบิกโรงชุดนี้ คือ ผู้แสดง การแต่งกาย อุปกรณ์ และกระบวนท่ารำงดงามตามแบบแผนอย่างละครใน

ผู้ประดิษฐ์ท่ารำ

            อาจารย์เฉลย ศุขะวณิช เป็นผู้ประดิษฐ์ท่ารำและถ่ายทอดท่ารำเพลงฉุยฉายชุดนี้ จนเป็นที่นิยมแพร่หลาย

การแต่งกาย

            ผู้รำแต่งกายยืนเครื่องนาง 2 คน ตัวละครฝ่ายนางถือกิ่งไม้เงินทอง มือข้างขวากำกิ่งไม้ทอง ส่วนมือข้างซ้ายกำกิ่งไม้เงิน ในบท "สองนางเนื้อเหลือง" ฉบับเจ้าจอมละม้าย รำไปตามบทขับร้องและทำนองเพลงฉุยฉาย การรำจะมีอิริยาบถที่งดงาม ทั้งอิริยาบถของการเคลื่อนไหว มือ แขน ขา ใบหน้าและลำตัวที่สวยงาม มีจังหวะท่ารำที่เหมาะเจาะเข้ากับจังหวะของเพลง เพลงที่ใช้เป็นฉุยฉายพวง คือ ร้องรวบความจนจบท่อน โดยไม่มีปี่เป่ารับ นับเป็นวิวัฒนาการอีกขั้นหนึ่ง ซึ่งมีมาตั้งแต่สมัยโบราณ

วิดีทัศน์ประกอบการแสดง

ที่มา : http://youtube.com/watch?v=c2v6uW5PEEw

ที่มา : https://www.youtube.com/watch?v=9y5eYUQcmsw